Cây bồng bông là cây gì? Phân bố, thu hái, chế biến, bảo quản

Cây bồng bông là cây gì?

Cây bồng bông là một loại cây có nhiều tên gọi khác nhau như Hải kim sa, Thòng bong, Dương vong, Thạch vĩ dây,... Nó thường được trồng làm cảnh trong sân nhà hoặc vườn. Theo BS. Lê Phương - Phó Giám đốc chuyên môn của Nhất Nam Y Viện, cây bồng bông được xem như là "vị cứu tinh" trong Đông Y để điều trị các bệnh liên quan đến thận và hệ tiết niệu, và có nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Đặc điểm cây bồng bông

Cây bồng bông là loài cây thân leo, thường mọc hoang và có khả năng thích nghi với mọi điều kiện thời tiết. Chúng được phân bố chủ yếu ở tỉnh phía Bắc và phía Nam của Việt Nam, như Tiền Giang, Hậu Giang, An Giang,... Cây bồng bông phụ thuộc vào hàng rào hoặc cây lớn xung quanh để phát triển.


Thân cây mềm, mảnh mai và có màu xanh. Chiếc lá bồng bông có độ dài từ 16-25cm hoặc có thể dài hơn. Mặt trên của lá trơn nhẵn, mỏng mềm và xẻ ra giống lông chim. Thông thường, lá bồng bông mọc thành từng cụm với nhau.


Điểm đặc trưng trên lá bồng bông là các túi bào tử, còn được gọi là trái bồng bông, nằm ở phần rìa lá. Chúng có hình dạng tròn, kích thước nhỏ và có màu vàng nâu.

>>> Xem thêm bài viết Giới thiệu cây lan sò treo và công dụng

Phân bố, thu hái, chế biến, bảo quản

Cây bòng bong là loại cây mọc hoang, thường leo bám vào các cây lớn, hàng rào, bờ bụi và ven rừng tại nhiều địa phương trên toàn quốc. Cây này sống ở nơi ẩm, thường mọc dưới tán cây lớn, trong nơi có ít ánh sáng mặt trời chiếu tới.

Để sử dụng làm thuốc, người ta thường thu hái toàn bộ cây bao gồm rễ, phần dây leo và lá bòng bong.

Cây có thể thu hoạch quanh năm và được bào chế rất đơn giản như sau:

Sau khi hái, cây thuốc cần được rửa sạch bụi đất.

Có thể dùng cây thuốc tươi hoặc phơi sấy cho đến khi khô hoàn toàn và bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Tác dụng trong đông y

Trong Đông y, để bào chế vị thuốc hải kim sa, cần thu hoạch dây leo vào tiết thu khi các bào tử đã chín, vào lúc sáng sớm ngày nắng và khi sương chưa khô. Sau đó, phơi khô ở nơi tránh gió, dùng tay vò lá bòng bong để cho các bào tử khô rơi rụng xuống. Tiếp đó, sàng lọc bỏ đi phần thân dây, thu được bào tử khô hải kim sa.

>>> Xem thêm bài viết Hoa Tam Giác Mạch Là Gì? Ý nghĩa của hoa

Để chữa vết thương do ong vàng đốt: 

Ta cần chuẩn bị lá bòng bong tươi. Sau đó rửa sạch, nghiền nhuyễn và đắp lên chỗ bị thương.

Để trị chứng mụn rộp loang vòng:

Ta cần chuẩn bị dây và lá thòng bong tươi. Sau đó rửa sạch và giã nhuyễn, sau đó đắp lên vùng da cần điều trị. Nên thực hiện 2 lần/ngày.

Để trị chứng đới hạ ở nữ giới:

Ta cần chuẩn bị dây bòng bong 1 lạng và thịt lợn 1 lượng vừa đủ. Sau đó cắt nhỏ, rửa sạch và đem hầm với thịt lợn. Người bệnh cần ăn thịt và uống hết nước canh.

Để trị chứng viêm tuyến vú:

Ta cần chuẩn bị Hải kim sa 25 - 30g. Sau đó sắc uống với nước và rượu (tỷ lệ 1:1). Dùng nước sắc chia thành 3 lần uống và uống hết trong ngày.

Trà Hải kim sa lợi tiểu và thích hợp cho những trường hợp tiểu ít và khó khăn khi tiểu tiện:

Để chuẩn bị, cần dùng Hải kim sa 60 - 90g, sắc với nước, sau đó thêm ít đường và uống thay trà.

Để trị chứng tiểu tiện ra máu:

Tó thể sử dụng bài thuốc 1 gồm 15-20g dây bòng bong và biển súc, sắc uống hàng ngày, hoặc bài thuốc 2 gồm 8g hải kim sa tán bột mịn, uống với nước đường, dùng 3 lần mỗi ngày.

Để trị bệnh thạch lâm (sỏi đường tiết niệu),

Chuẩn bị 30g bạch mao căn, hoạt thạch và hải kim sa cùng với 12g cỏ mã đề và 60g kim tiền thảo. Sắc kỹ với nước và chia thành 3 phần uống trong ngày.

Để trị chứng cao lâm (tiểu tiện ra dưỡng chất)

Chuẩn bị 20g mạch môn, 10g cam thảo, và 40g hải kim sa và hoạt thạch. Dùng mạch môn sắc riêng và tán bột hải kim sa và hoạt thạch, mỗi lần dùng 8g uống với nước sắc mạch môn, dùng 3 lần mỗi ngày.

Để trị chứng di mộng tinh

Chỉ cần sử dụng dây bòng bong đốt tồn tính, đem nghiền mịn và dùng 4-6g hòa với nước sôi uống.

Để trị chứng ỉa chảy, sử dụng cả cây bòng bong, sắc uống cho đến khi hết triệu chứng.

Bài thuốc trị chứng lị ra máu

Chuẩn bị: Lá và dây bòng bong từ 60 - 90g. Thực hiện: Rửa sạch rồi đem sắc với nước và chia thành 2-3 lần dùng trong ngày.

Bài thuốc trị chứng viêm gan

Chuẩn bị: Xa tiền thảo 20g, hải kim sa 15g và nhân trần 30g. Thực hiện: Sắc các vị với nước uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị chứng phù thũng toàn thân khiến bụng đầy trướng và khó thở khi nằm

Chuẩn bị: Khiên ngưu tử (hạt bìm bìm) 30g nửa sống nửa sao chín, cam toại và hải kim sa 15g. Thực hiện: Nghiền mịn các vị rồi trộn đều. Mỗi lần dùng 8g thuốc bột sắc với 1 bát nước và uống trước khi ăn.

Bài thuốc trị thấp trệ gây trướng bụng và ăn uống khó tiêu

Chuẩn bị: Cam thảo 2g, bòng bong 20g và bạch truật 8g. Thực hiện: Sắc với 500ml nước, chừa lại 150ml và chia thành 2 lần uống trong ngày. Nên dùng sau khi ăn 15 phút, liên tục trong 5-10 ngày.

Bài thuốc giúp lợi sữa và trị chứng ít sữa ở phụ nữ sau sinh

Chuẩn bị: Cây bòng bong từ 12 - 24g. Thực hiện: Rửa sạch rồi đem sắc với 400ml nước, chừa lại 200ml và chia thành 3 lần uống trong ngày. Sử dụng liên tục trong 5 ngày.

Để chữa cháy bỏng do lửa (cháy nhẹ và phạm vi nhỏ), ta cần chuẩn bị bòng bong 25g. Sau đó đốt khô và nghiền thành bột, trộn với dầu vừng và thoa lên vết bỏng.

Để trị chứng nước tiểu đỏ và khó tiểu, có thể sử dụng hai loại bài thuốc:

Bài thuốc 1: gồm Hổ phách 40g, Mang tiêu 100g, Bằng sa 20g và Bòng bong 100g. Đem tán thành bột mịn, dùng 5-8g/ngày, chia thành 2-3 lần dùng và uống với nước ấm.

Bài thuốc 2: gồm Bòng bong 24g, đem sắc với 400ml nước trong vòng 15 phút. Sau đó thêm đường vào và dùng uống thay nước trà.

Để chữa vết thương ở phần mềm

Ta cần dùng lá bòng bong và lá mỏ quạ tươi, các vị bằng lượng nhau. Sau đó rửa sạch và giã nát, đắp lên vết thương. Ngày thay 1 lần trong 3-4 ngày. Sau đó sử dụng lá hàn the, lá mỏ quạ tươi và lá bòng bong giã nát, đắp lên vết thương. Thay 1 lần trong 2-3 ngày.

Để trị chứng sỏi tiết niệu

Ta cần chuẩn bị Tiên hạc thảo 15g, Hoa hòe 10g, Mộc thông 9g, Kê nội kim 8g, Biển súc 12g, Hải kim sa 15g, Hoạt thạch 15g, Kim tiền thảo 30g, Sơn chi 12g, Cam thảo 6g, Cù mạch 12g và Đại hoàng 6g (cho vào sau). Sau đó dùng sắc uống, ngày dùng 1 thang và chia thành 3 lần uống.

Để trị sỏi lâu ngày không khỏi do tuổi già hoặc do thấp nhiệt

Ta cần chuẩn bị Hoàng kỳ, Xa tiền tử và Hải kim sa mỗi vị 5g, Thục địa, Hoàng bá, Tri mẫu, Trạch tả, Đương quy mỗi vị 12g, Kim tiền thảo 30g, Cam thảo 6g, Mộc thông và Kê nội kim mỗi vị 9g. Sau đó đem các vị sắc lấy nước uống và chia làm 3 lần uống trong ngày.

Để trị nhiệt chứng gây tâm phiền, niệu đạo nóng rát, miệng đắng và lưỡi đỏ

Cần chuẩn bị tiêu thạch 15g, bòng bong 60g, kim tiền thảo 60g, đông quỳ tử 9g, thạch vi 12g, kê nội kim 12g và xa tiền tử 15g. Sau đó, phải sắc uống bài thuốc này ngày 1 thang, chia thành 3 lần uống trong ngày.

Để trị nhiệt ứ và sỏi khiến tiểu tiện khó khăn, bụng dưới đau

Cần chuẩn bị cam thảo 3g, hổ phách 9g, ngưu tất 10g, bòng bong 9g, trạch tả, cù mạch, trư linh, phục linh, biển súc, xa tiền, mộc thông mỗi vị 15g, kim tiền thảo 60g và hoạt thạch 18g. Sau đó, phải sắc uống bài thuốc này.

Lưu ý: Nếu có khí trệ ứ huyết, thêm nga truật 12g, mộc hương 8g và trần bì 10g. Nếu có khí hư gia, thêm hoàng kỳ 15g. Nếu có huyết hư gia, thêm bạch thược 12g, đương quy 12g, thục địa 16g và xuyên khung 8g.

Để trị sạn ở đường tiết niệu

Cần chuẩn bị xuyên phá thạch, hoạt thạch, hải kim sa và đông quỳ tử mỗi vị 15g và kim tiền thảo 30-60g. Sau đó, phải sắc uống các vị này.

Để trị chứng thận hư kèm sạn do thấp nhiệt

Cần chuẩn bị vương bất lưu hành, hoàng tinh, xuyên phá thạch, hoài ngưu tất và hải kim sa mỗi vị 15g, kim tiền thảo 20g và hoàng kỳ 30g. Sau đó, phải sắc uống các dược liệu này, ngày dùng 1 thang và chia đều thành nhiều lần uống.

Để trị chứng sỏi mật

Cần chuẩn bị kê nội kim, uất kim và hải kim sa, và gia giảm liều lượng theo từng trường hợp. Sau đó, phải sắc uống các vị này lấy nước.

Bài thuốc trị chứng phù, cổ trướng nhẹ và tiểu ít do thấp nhiệt

Chuẩn bị: Trần bì, hậu phác và mộc thông mỗi vị 6g, la bặc tử, hạnh nhân, thông thảo và kê nội kim mỗi vị 10g, hải kim sa 12g. Thực hiện: Sắc kỹ với nước và chia thành 2-3 lần uống trong ngày, uống liên tục trong 1 tháng. Kiêng kỵ và lưu ý khi dùng thuốc bòng bong:

Lưu ý: Không nên dùng đối với người thận dương hư gây tiểu nhiều và người tỳ vị hư hàn.

Các bài thuốc từ cây bòng bong chưa được nghiên cứu về mặt khoa học, nên trước khi sử dụng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa y học cổ truyền để kiểm soát rủi ro và tác dụng phụ có thể xảy ra.

>>> Xem thêm các bài viết khác https://khuonchaucongcnc.blogspot.com/